ਲਾਹੌਰ, 17 ਮਾਰਚ – ਏਥੋਂ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਮੁਰੰਮਤ ਦੇ ਕੰਮ ਦੌਰਾਨ ਲੱਗਭਗ 400 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਸੁਰੰਗ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਜੋਅਜੇ ਵੀ ਚੰਗੀ ਹਾਲਤ ‘ਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਵਾ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੱਬੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਸੁਰੰਗ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਹਨ।
ਵਰਨਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਗ਼ਲ ਕਾਲ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯਾਦਗਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਚ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਨਵੇਂ ਭਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਰਕ ਬਣਵਾਏ ਸਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕਈ ਗੁਪਤ ਤਹਿਖ਼ਾਨੇ ਅਤੇ ਸੁਰੰਗਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਲਾਹੌਰ ਵਾਲਡ ਸਿਟੀ ਅਥਾਰਿਟੀ ਦੇ ਸਬ-ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਹਾਫ਼ਿਜ਼ ਉਮਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ ਤੇ ਮਕਤਬ ਖ਼ਾਨੇ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰੀਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਓਦੋਂ ਸੁਰੰਗ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਨ। ਹੋਰ ਖ਼ੁਦਾਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਡਰੇਨ ਸਿਸਟਮ ਹੈ, ਜੋ 400 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ 625 ਫੁੱਟ ਲੰਬੀ ਸੁਰੰਗ ਬਹਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਫਿਰ ਰਹਿੰਦਾ ਕੰਮ ਅਗਲੇ ਪੜਾਅ ‘ਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਹਾਫ਼ਿਜ਼ ਉਮਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸੁਰੰਗ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਹੇਠੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਰੰਗ ‘ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਮੁੱਖ ਸੁਰੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਸੁਰੰਗਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ-ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਸਪਲਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸੁਰੰਗ ਇੰਨੀ ਉਚੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਸੁਰੰਗ ਸਿਰਫ਼ ਡਰੇਨੇਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਪਰ ਸੁਰੰਗ ਦਾ ਆਕਾਰ, ਜੋ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ ਹੈ, ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਸੁਰੰਗ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਰਸਤੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ‘ਚ ਖ਼ੁਦਾਈ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਤੋਸ਼ਾਖ਼ਾਨਾ, ਬਰੂਦਖ਼ਾਨਾ, ਸ਼ਾਹੀ ਰਸੋਈ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਵੱਲੋਂ ਬਣਵਾਏ ਇਸ਼ਨਾਨ-ਘਰ, ਤਹਿਖ਼ਾਨੇ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਮਾਰਕ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਪਰਤਾਂ ਹਨ, ਭਾਵ ਇਸ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ਸੱਤ ਵਾਰ ਮੁੜ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।

Read More International Punjabi News